Grondexploitaties richten zich op de uitgifte van gronden die door de gemeente bouwrijp zijn gemaakt. In 2018 heeft de gemeente zo’n 60 projecten in deze categorie. Dit zijn gemeentelijke grondexploitaties, klusobjectexploitaties en grondexploitaties die in samenwerking met andere partijen worden gevoerd (verbonden partijen). De lasten hebben betrekking op de activiteiten om bouwgrond uit te geven (zoals verwerving vastgoed, sloop en het bouw- en woonrijpmaken van locaties) en baten worden vooral gevormd door de verkoop van gronden.
In de begroting van de grondexploitaties is een complexiteitsreductie van 40% over de lasten en 50% over de baten van de bouwgrondexploitaties verwerkt om onderbesteding in 2018 tegen te gaan. Dit is gebaseerd op de ervaringen van afgelopen jaren. Op de volgende grondexploitaties worden in 2018 de meeste lasten gerealiseerd: Spuikwartier (9% van de totale lasten voor grondexploitaties in 2018), Noordboulevard (8%), Laakhaven West (7%) en Trekvlietzone (6%). De activiteiten op deze en andere grondexploitaties worden in de onderstaande tekst per gebied toegelicht. In de paragraaf Grondbeleid worden het beleid en de financiële ontwikkeling op bouwgrondexploitaties nader toegelicht.

Onder stadsvernieuwing horen verschillende taken. Zo faciliteert de gemeente particuliere initiatieven voor het realiseren van woningen, bedrijven en kantoren. Onder deze noemer behoren ook fysiek ruimtelijke ingrepen door de gemeente die niet gericht zijn op de uitgifte van bouwrijpe grond, zoals (voorbereidende) werkzaamheden in het kader van ingrepen in de buitenruimte. Op de volgende projecten worden in 2018 de meeste lasten gerealiseerd: Nieuwbouw van voormalig thermencomplex Vitalizee (14% van de lasten op stadsvernieuwing), activiteiten Noordelijk Havenhoofd (13%) en Uitvoeringsplan Scheveningse Bosjes (9%) De activiteiten op deze en andere projecten worden in de onderstaande tekst per gebied toegelicht.

Scheveningen

Grondexploitaties

Voor het Noordelijk Havenhoofd staat een ingrijpende ontwikkeling op stapel. Het gaat om onder meer renovatie van de visafslag, de aanleg van een verbrede kade langs de visafslag en om nieuwbouw en uitbreiding van de ruimte voor bedrijven die gerelateerd zijn aan vis en visserij. Bovendien voorziet de ontwikkeling in een hotel, een publieksfunctie (FISH), visrestaurants, een visversmarkt, hotelappartementen en een parkeergarage. Na het bouwrijp maken start in 2018 de bouw van een driesterrenhotel op het Adriaan Maasplein en - in aansluiting daarop - uitbreiding van bedrijfsruimte voor de visindustrie.

Bij het voormalig Norfolkterrein start in 2018 het herstel en de uitbreiding van de kades rond de derde haven. Daarnaast zal, in vervolg op de reeds in 2017 gerealiseerde woningen van Arcade en Meijer Realty Partners (MRP), de bouw van het volgende bouwblok van MRP starten. Dit bouwblok betreft 64 woningen en 890 m² bedrijfsruimte. Ook zal het bouwplan met 44 woningen en circa 317m² bedrijfsruimte, van ontwikkelaar Stebru, aan de Hellingweg (de kom) starten.
Medio 2018 wordt gestart met het bouwrijp maken van het kavel aan de Dr. Lelykade, in het verlengde van de Driemaster. Hier komt een bedrijvengebouw gericht op maritieme bedrijvigheid. Ook wordt in 2018 de omgevingsvergunning aangevraagd voor de ontwikkeling van deze locatie.

Daarnaast wordt gestart met de herinrichting van de Noordboulevard en het Kurhaus en omgeving. Van belang hierbij is dat deze werkzaamheden gelijktijdig oplopen met nieuwbouwplannen van Hommerson. Dit wordt ook toegelicht in programma 10 Buitenruimte.

Stadsvernieuwing

In 2018 wordt gestart met de nieuwbouw van het voormalig thermencomplex Vitalizee aan de Boulevard, Strandweg 13F. Op deze locatie wordt een kelder gebouwd met daarbovenop twee verdiepingen. In de kelder komt het Legoland Discovery Centre, op de verdiepingen komt horeca. Oplevering vindt plaats in 2019.

Vestia start met de renovatie van het complex Hoog Lindoduin aan de Westduinweg: een renovatie van 180 woningen. In 2018 wordt de omgevingsvergunning aangevraagd voor de ontwikkeling van het voormalig sluiswachtershuis, waarbij ten minste een deel van het pand wordt ontwikkeld als hoogwaardige horecalocatie.
Aan de Dr. Lelykade wordt in 2018 het nieuwbouwplan Coolhouse opgeleverd. Dit plan van zeven verdiepingen omvat penthouses en lofts aan de Dr. Lelykade, grondgebonden woningen aan de Koppelstokstraat en een ondergrondse parkeervoorziening. In 2018 wordt gestart met de bouw van het plan De Nieuwe Kuiperij. Op de locatie van het rijksgebouw aan de Vuurtorenweg wordt in 2018 door Kondor Wessels Vastgoed gestart met de bouw van het appartementencomplex Light Living Vuurtorenweg. De gemeente faciliteert en ondersteunt in deze particuliere initiatieven.

Internationale Zone

Grondexploitaties

Begin 2018 start de vierde fase van de aanleg van de wandelpromenade en duinlandschap in het World Forum-gebied. Deze vierde fase loopt vanaf het nu nog besloten gedeelte tussen het gemeentemuseum en het Marriott Hotel tot en met de Toren van Oud. Wanneer de Toren van Oud wordt opgeleverd, kan ook het gedeelte om de Toren en de Catsheuvel worden aangepakt. Hierdoor ontstaat een aaneengesloten wandelroute.
Het project de Windes wordt de tweede helft van 2018 opgeleverd. Dit project biedt zelfstandige en zorgappartementen op de voormalige Deo Gratias-locatie tussen de Nieuwe Parklaan en Westbroekpark enerzijds en de Badhuisweg en Scheveningse Bosjes anderzijds. De renovatie van de villa en nieuwbouw van appartementen op de voormalige NEBO-locatie aan de Scheveningseweg wordt in de eerste helft van 2018 afgerond.
Na jarenlange leegstand is in 2018 de transformatie van het Verhulstplein tot een ‘woonplein’ in volle gang. Oplevering vindt in 2019 plaats.

Stadsvernieuwing

De Kosovo Rechtbank komt in het oude Europol-gebouw aan de Raamweg 47. Dit gebouw wordt daarvoor gerenoveerd en uitgebreid. De beoogde inhuizing staat gepland voor het tweede kwartaal van 2018. De Toren van Oud wordt in 2018 herontwikkeld tot short-stay woningen. Hierdoor komt een eind aan jarenlange leegstand van de markante toren naast het Congresgebouw.

De uitkomsten van de Denktank van de Scheveningse Bosjes worden in overleg uitgewerkt, waarna maatregelen kunnen worden bepaald en de uitvoering kan starten.

Segbroek

Grondexploitaties

De herinrichting van het park “De Verademing" wordt in 2018 afgerond. In 2018 worden naar verwachting binnen het Energiekwartier Regentesse Zuid 53 koopwoningen en 100 markthuurwoningen opgeleverd.

Het hoofdgebouw van de oude HALO aan de Laan van Poot maakt plaats voor een appartementencomplex van 25 tot 50 appartementen. Dit is een project in Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO), waarbij de groep gezamenlijk de nieuwbouw realiseert. Vijf sporthallen blijven bestaan en houden een sport- en fitnessfunctie. In de eerste helft van 2018 wordt de sloop afgerond en bouwrijp opgeleverd. Wanneer de bouwgroep geen gebruik maakt van de volledige reserveringstermijn, kan in de tweede helft van 2018 gestart worden met de bouw.

Stadsvernieuwing

Op de locatie Acaciastraat 178/180 wordt door de particuliere kopers druk gebouwd. Een deel van de zeven woningen wordt in 2018 opgeleverd. De plannen voor de Haga-locatie op de Sportlaan zullen concreter vorm krijgen.

Loosduinen inclusief Vroondaal

Kijkduin Bad

Grondexploitaties

In 2018 vinden bouwactiviteiten plaats. Het winkelcentrum wordt vernieuwd en uitgebreid, onder de winkels wordt een grote openbare parkeergarage gerealiseerd. Op de winkels komen woningen, waaronder huurwoningen. Naast de uitbreiding van het Atlantic hotel worden ook daar appartementen gerealiseerd, zowel huur als koop.
De parkeergarages worden ondergronds ontsloten vanaf de middenberm van de kop Kijkduinsestraat. In 2019 worden de particuliere ontwikkelingen: het vernieuwde winkelcentrum en Atlantic hotel opgeleverd.

Stadsvernieuwing

De gemeente zal de ontsluiting in 2018 aanbesteden, zodat deze in 2019 kan worden aangelegd, tegelijk met de hele inrichting van de openbare ruimte zoals de boulevard, het Deltaplein en gedeeltelijk de Kijkduinsestraat. Hierdoor verbeteren de ontsluiting en de uitstraling van de badplaats.

Kijkduin Binnen

Grondexploitaties

Naar verwachting worden in 2018/2019 diverse projecten opgeleverd, waaronder de uitbreiding van de Internationale School, de ontwikkeling van de Wijndaelerstrip met 61 koop- en huurappartementen en een kinderdagverblijf. Ook de eerste fase van Waldeck wordt opgeleverd. In de vervolgfase start de bouw. In 2018 start ook de bouw van de woningen en de sociale huurwoningen aan de Schapenatjesduin. Dit is een project dat vorm kreeg via kleinschalig opdrachtgeverschap.

In 2018 verwachten we dat de Stichting tot behoud van de Historische Buitenplaats Ockenburgh (SHBO) landhuis Ockenburgh in eigendom heeft en start met de renovatie van de binnenzijde van het landhuis en het aanleggen van de tuin.

Madestein

Stadsvernieuwing

De ontwikkeling in Vroondaal gaat voortvarend en de verwachtingen voor de komende jaren zijn gunstig. De wijk Vroondaal is opgedeeld in vier ontwikkelgebieden: Zuid I, Zuid II, Noord I en Noord II. Voor alle deelgebieden is in 2017 het Beeldkwaliteitsplan vastgesteld. Eind 2017 / begin 2018 wordt begonnen met het bouwrijp maken van Noord II.

Noord I is het deelgebied met de vrije kavels. Het streven is de lijn van 2017 vast te houden met een afzet van circa tien tot vijftien kavels. Het grootste deel van Zuid I is al ontwikkeld en het woonrijp maken wordt in 2018/2019 gefaseerd afgerond. De intentie voor 2018 is om opnieuw 150 kavels projectmatig uit te geven aan diverse ontwikkelaars. Het verwerven van de laatste gronden van zelfrealisatoren blijft een agendapunt. Zo kan de ontwikkelingsmaatschappij beter voldoen aan haar ontwikkelopgave voor het totale plangebied Vroondaal. De ontwikkeling van het gebied is een publiek-private samenwerking; meer informatie staat in de paragraaf Verbonden Partijen.

In 2018 is de kruising Madesteinweg/Madepolderweg aangepast. Door de kruising te verleggen, wordt deze overzichtelijker en veiliger voor het verkeer. Als tussenstap wordt eerst een tijdelijke kruising aangelegd om de wijk goed bereikbaar te houden tijdens de wijkontwikkeling.
In 2018 wordt begonnen met de renovatie van het Landschapspark Madestein, waarin ook extra waterbergingscapaciteit wordt gerealiseerd. De uitvoering zal gefaseerd plaatsvinden. De tijdelijke basisschool is in het schoolseizoen 2018/2019 ook nog operationeel. De school gaat na 2020 over naar de nieuwbouw. De sportvelden aan de Mozartlaan en aan de Monsterseweg worden bestemd tot woningbouwlocatie en verkocht aan de Ontwikkelingscombinatie Wateringseveld. In 2018 worden hiervoor uitgifteovereenkomsten opgesteld en het bestemmingsplan zal wordt aangepast.

Haagse Hout

Grondexploitaties

In 2018 start de bouw van twee woontorens en een ondergrondse parkeergarage op de Grotiusplaats. Het programma bestaat uit ruim 500 woningen waarvan 120 huurwoningen in het goedkope huursegment. Een groene overkapping van de Utrechtsebaan en het doortrekken van de Haagse Loper van het Centraal Station naar de Theresiastraat maken hier onderdeel van uit.
Tevens starten de bouwwerkzaamheden aan de herontwikkeling van het winkelcentrum Duinzigt (Willem Royaardsplein) conform de bestuurlijke besluitvorming (RIS29621).

Stadsvernieuwing

In 2018 wordt de stadsentree Laan van NOI/Beatrixkwartier verbeterd. Bij het station komt een nieuwe fietsenstalling. De buitenruimte bij het station wordt opnieuw ingericht, zodat het gebied een aantrekkelijke uitstraling krijgt. Er komen betere looproutes van het station naar het Beatrixkwartier waarmee de entree naar het Beatrixkwartier verbetert. Het voormalige gebouw van het ministerie van SZW wordt tot de definitieve herontwikkeling tijdelijk benut voor de huisvesting van statushouders en tijdelijk geëxploiteerd. In 2018 krijgen de herontwikkelingsplannen voor dit gebouw verder vorm.

De ontwikkelaar van het NS-terrein aan de Boekweitkamp die eind 2017 is gestart met de realisatie van circa 80 woningen, zal de woningen vanaf het tweede kwartaal 2018 op gaan leveren. De ecologische zone aan de Schenk aan deze zijde van het plangebied wordt heringericht. Verder zal de eigenaar van het voormalige Rijksgebouw Juliana van Stolberglaan 148 eind 2018 149 appartementen op deze plek opleveren.
De Julianakazerne wordt herontwikkeld tot een complex met circa veertig luxe woningen (deels met tuin, deels appartementen). Het poortgebouw van Bronovo wordt verkocht door Haaglanden Medisch Centrum (HMC) en herontwikkeld tot woningbouw. De particuliere plannen voor de voormalige serviceflat Arendsdorp zullen verder vorm krijgen.

In Bezuidenhout-Oost wordt gestart met de herinrichting van het tweede deel van de wijk, nadat de fietssterroute in de Juliana van Stolberglaan is opgeleverd. De uitvoering van het derde en laatste deel, waarin ook de Theresiastraat is gelegen tussen de Laan van NOI en de Carel Reinierszkade, wordt dit jaar voorbereid en aansluitend uitgevoerd.
In 2018 start het Rijksvastgoed Bedrijf met de verbouwing van het ministerie van Buitenlandse Zaken voor de tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer tijdens de verbouwing van het Binnenhof.

Centrum

Grondexploitaties

Den Haag Nieuw Centraal
Rond station Den Haag Centraal vindt ook in 2018 een groot aantal activiteiten plaats om deze belangrijke entree van de stad nieuwe allure te geven. De ondergrondse fietsenstalling met 8.500 plekken aan het Koningin Julianaplein wordt in gebruik genomen. Ook gaan we van start met de realisatie van de bovengrondse nieuwbouw. Het gevarieerde programma met 350 woningen op een commerciële plint zullen deze kant van het station nieuwe uitstraling geven. Het gewelfde plafond van het gebouw zal zorgen voor de allure die bij deze belangrijke stadsentree past.
In 2018 starten we met de uitvoering van het ontwerp voor het Koningin Julianaplein, Koekamp en het Malieveld. Het ontwerp zorgt voor betere verbinding van deze drie gebieden. De aanwezige cultuurhistorische en groenkwaliteiten worden beter benut en ook de verbinding naar het Haagse bos wordt verbeterd.

Gebiedsontwikkeling Spuikwartier
Het jaar 2018 staat voor het Spuikwartier vooral in het teken van realisatie. Aan het onderwijs- en cultuurcomplex (OCC) wordt volop gebouwd. Bovengronds wordt er steeds meer zichtbaar, de contouren van het gebouw worden echt herkenbaar. Van de omliggende commerciële ontwikkeling (Sonate) zal toren A starten met de uitvoering. Verder wordt gewerkt aan het maken van een ontwerp voor de openbare ruimte waarvan het de insteek is dat zowel de Turfmarkt als het Spuiplein gereed is op het moment waarop het OCC in gebruikt wordt genomen, naar verwachting is dit in september 2020.

Transvaal
In het verleden is besloten om een multicultureel vrijetijdscentrum in de Transvaal te maken. Bij de uitwerking zijn echter meningsverschillen opgetreden tussen de gemeente en de ontwikkelende partij. Er loopt een juridische procedure maar die is nog niet afgerond. Overigens proberen de partijen ook minnelijk tot overeenstemming te komen. Als dat lukt, kan in 2018 een omgevingsvergunning voor het project worden aangevraagd. Daarna kan de bouw starten.

In 2018 komt een herinrichtingsplan voor Chr. De Wetstraat, Majubastraat en Cronjéstraat. Deze herinrichting sluit aan op de renovatie van het bezit van Steadion in Transvaal fase 4b.
Voor de straten rondom het Joubertplantsoen wordt een herinrichtingsplan gemaakt. Als het Joubertplantsoen is opgeknapt, zullen daarna ook de naastgelegen straten opgeknapt worden.
Aan het Hobbemaplein worden korte termijn maatregelen uitgevoerd.
In 2018 worden de eerste woningen aan de 1^e Pieterburgstraat/Viljoenplantsoen opgeleverd. Dit is een project dat vorm kreeg via kleinschalig opdrachtgeverschap.

Stadsvernieuwing

Binnenstad
Het gebouw Lange Voorhout 102 (huidige Amerikaanse Ambassade) wordt begin 2018 overgedragen aan de gemeente. We beogen dat in het gebouw ruimte komt voor de ontwikkeling van een hotel en een museum. De aanbestedingsprocedure hiervoor wordt het eerste kwartaal afgerond, waarna de definitieve plannen worden uitgewerkt. Ook in 2018 zal de gemeente particuliere initiatieven ondersteunen die passen in de ambities voor de Haagse binnenstad. Dit gebeurt op basis van de doelstellingen uit het ‘Binnenstadsplan 2010-2020’. Het gaat daarbij vooral om het realiseren van woningen en kantoorruimte boven winkels, het aanpakken van leegstand van het vastgoed en ook gedeeltelijke vervanging door sloop en nieuwbouw.
Op de locatie Teniershof, het binnenterrein tussen de Teniersstraat en de Hobbemastraat, wordt een ontwikkeling op basis van kleinschalig opdrachtgeverschap beoogd die mogelijk al in 2018 in de verkoop kan gaan.
In opdracht van de eigenaar van de locatie Spui-Gedempte Gracht, de Stichting Levi Lassen, wordt in 2018 gestart met de renovatie/restauratie van de monumenten aan het Spui en met de sloop/nieuwbouw van een aantal panden aan de Gedempte Gracht. Het programma omvat circa 28 woningen en circa 850 m² aan winkels/horeca.
In 2018 wordt gestart met de voorbereidingen voor de aanpak van het Bernhardviaduct.
In 2018 werken we met het Rijksvastgoedbedrijf, omwonenden en ondernemers uit de omgeving verder aan het actieplan voor het borgen van de leefbaarheid en levendigheid van het Pleinkwartier en omgeving tijdens de verbouwing van het Binnenhof.

Haagse Loper
In 2013 is het schetsontwerp vastgesteld voor de Haagse loper (RIS 260026). Het gaat om een samenhangende inrichting van de openbare ruimte van de Grotiusplaats, via het Centraal Station en de Turfmarkt tot aan het Spuiplein. De inrichting van de Haagse loper krijgt geleidelijk vorm, samen met de verschillende bouwprojecten in het plangebied. Het Anna van Buerenplein, Schedeldoekshaven en het deel aan de Turfmarkt van de Zwarte Weg tot Lage Zand zijn inmiddels klaar. In 2018 worden de ontwerpen voor het deel bij het Wijnhavenplein, Spuiplein en de Turfmarkt rond het stadskantoor vastgesteld. Uitgangspunt is dat de uitvoering in 2020 plaatsvindt, na realisatie van het onderwijs- en cultuurcomplex (OCC). Hiervoor is circa € 5,2 mln. beschikbaar. ​

Stationsbuurt/Oude Centrum
In 2018 wordt gestart met de herinrichting van de stadsentree van het oude centrum, de verbinding van station Hollands Spoor naar de binnenstad. Ook gaan we verder met de uitvoering van de gouden ideeën ten behoeve van de leefbaarheid en veiligheid in het Oude Centrum.

Rivierenbuurt
De Rivierenbuurt wordt verbeterd met zowel acties in de openbare ruimte (korte termijn) als met het bepalen van het verkeerskundig en stedenbouwkundig beleid (lange termijn). In samenhang met aangrenzende ontwikkelingen in de Stationsbuurt, Laak en Binckhorst (Haagvlietpoort) worden de plannen voor het Driehoefijzerpand en de parkeerplaats Dintelstraat uitgewerkt. Het Driehoefijzerpand (gemeentelijk monument) aan de Dintelstraat wordt vanaf 2018 gerenoveerd.

Schilderswijk
In 2018 wordt de vierde fase van het Vermeerkwartier opgeleverd: een project van 34 woningen. Fase vijf zal in aanbouw worden genomen. Ook de bouw van blok 3 start in 2018. Hiervoor is een afwijkend programma gevraagd.

Escamp

Grondexploitaties

Op de Eindstede, hoek Vrederustlaan, worden zeventien eengezinswoningen in de koopsector opgeleverd. Aan de Hoogeveenlaan hoek Bentelostraat komen elf eengezinswoningen in de koopsector. Beide opleveringen zijn in het tweede kwartaal gepland. Aan het Westhovenplein is de bouw van het woon-zorgcomplex door Stebru in volle gang.

Voor Villapark Uithofslaan wordt een gedifferentieerde uitgiftestrategie gevolgd en wordt de grond deels aan ontwikkelaars en deels aan particulieren verkocht. Voor vrijwel alle gronden zijn inmiddels overeenkomsten gesloten. In 2018 worden 75 (luxe) eengezinswoningen aan de kopers opgeleverd. Ook zijn kopers gecontracteerd voor de laatste kavels in het hoogste segment. In 2018 zullen circa zes (particuliere) woningen worden voltooid en zullen er circa zes in aanbouw gaan. In de openbare ruimte wordt de complete reconstructie van de huidige Uithofslaan begin 2018 voltooid. Na deze reconstructie kunnen de elf kavels aan de Uithofslaan, die in het kader van kleinschalig opdrachtgeverschap (KO fase 2) in verkoop zijn gebracht, aan de kopers worden geleverd. De bouw kan dan starten.

Op de locatie van het parkeerterrein achter de Albert Heijn bij winkelcentrum de Stede worden circa vijftien woningen gerealiseerd met daaronder parkeerplaatsen. De parkeerplaatsen die wegvallen op het parkeerterrein worden gecompenseerd op het parkeerterrein aan de andere kant van de Albert Heijn. Van de opbrengsten van de grond en de beschikbare middelen in de grondexploitatie wordt de openbare ruimte rond het winkelcentrum (drie parkeerterreinen) opnieuw ingericht.

Nabij het HagaZiekenhuis worden begin 2018 ruim veertig eengezinskoopwoningen opgeleverd. De nieuwe parkeergarage voor bezoekers van het ziekenhuis is in aanbouw, evenals 180 sociale huur-appartementen en ongeveer 300 vrije sector-huurappartementen. De oplevering is gepland in 2019/2020. Het Florence Nightingale Park krijgt een kwaliteitsimpuls in nauw overleg met de bewoners.

Stadsvernieuwing

Erasmusveld
Momenteel worden door marktpartijen plannen gemaakt voor vier deelgebieden binnen het Erasmusveld. Deze ontwikkelingen gebeuren op eigen grond en voor eigen rekening en risico van de ontwikkelaars. Om deze initiatieven mogelijk te maken, worden in 2018 voor de locaties ‘Haags Buiten’ (ABB ontwikkeling B.V.), "Nieuw-Vlietlust" (TopVorm Ontwikkeling B.V.) en ‘Proeftuin Erasmusveld’(BPD) bestemmingsplannen in procedure gebracht. In 2018 start ook de bouw van de eerste deelplannen. Het deelgebied Erasmusveld – Midden wordt ontwikkeld door Ontwikkelingscombinatie Wateringse Veld (OCWV) voor ruim 300 woningen. Dit betreft een verbonden partij waarvan de gemeente aandeelhouder is. OCWV zal gefaseerd grond uitgeven aan ontwikkelaar BPD B.V. De gronduitgifte voor de tweede fase is medio 2018. De ontwikkeling van het gebied is een publiek-private samenwerking; meer informatie staat in de paragraaf Verbonden Partijen.

Den Haag Zuid-West
In 2018 staat de oplevering gepland van de vervangende nieuwbouw van 244 sociale huurappartementen van Staedion aan de Coevordenstraat/Haveltestraat.
De Wijkontwikkelingsmaatschappij Den Haag Zuidwest (WOM DHZW) realiseert aan de Meppelweg 111 woningen verdeeld over drie blokken. Oplevering: vierde kwartaal 2018. De ontwikkeling van het gebied is een publiek-private samenwerking; meer informatie staat in de paragraaf Verbonden Partijen en in programma 14 waar deze ontwikkelingsmaatschappij beleidsmatig toe behoort.

Op de locatie Zuidhage, hoek Berensteinlaan – Melis Stokelaan wordt een ontwikkeling op basis van kleinschalig opdrachtgeverschap beoogd. Afhankelijk van de haalbaarheid en snelheid van de stedenbouwkundige invulling vindt in 2018 de planologische procedure plaats. Na afronding hiervan kan de verkoop plaatsvinden. Ook deze wordt beoogd voor 2018.

Laak

Grondexploitaties

Laakhaven West
In Laakhaven West worden de laatste bouwplannen in de spoorzone en naast Maakhaven in aanbouw genomen. Het pand Maakhaven wordt intern verbouwd en opgeknapt. De woningen aan de Calandstraat en 1^e van der Kunstraat worden opgeleverd. Aansluitend worden de straat en het plein voor de RAC hallen opnieuw ingericht. Aan de Waldorpstraat wordt de oversteek van de sterfietsroute nabij de kruising met de Viaductweg aangepakt en veiliger gemaakt. Aan de Calandkade start nu Projectontwikkeling met de bouw van hun particuliere initiatief voor twee grootschalige woningbouwblokken.

Petroleumhaven
Petroleumhaven is het laatste deelgebied van het voormalig bedrijventerrein Laakhavens dat herontwikkeld wordt. Hier komen een woontoren, zelfbouwkavels (Kleinschalig Opdrachtgeverschap) en kavels voor appartementengebouwen voor bouwgroepen (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap). Nieuw is dat er ook kavels voor waterwoningen aan de Calandkade beschikbaar komen. Tot en met medio 2019 wordt gewerkt aan het vervangen van de kademuren en het bouwrijp maken van de kavels. De kavelwinkel brengt de kavels vanaf eind 2017 en in 2018 gefaseerd in de verkoop. De 274 woningen zullen tussen 2019 en 2021 worden gerealiseerd.

Neherkade/Gemaalstraat
Het hele jaar wordt er nog gebouwd aan het vijftig meter hoge woongebouw met 300 appartementen.

Laakhaven Hollands Spoor
Er wordt gestart met de transformatie van het Stationspostkantoor op de hoek van de Waldorpstraat en de Rijswijkseweg. Hier komen 264 appartementen, 44 hotelkamers en flexibele kantoorruimte.
In samenhang met aangrenzende ontwikkelingen in de Stationsbuurt, Binckhorst en Rivierenbuurt (Haagvlietpoort) worden de plannen voor Laakpoort uitgewerkt.

Laakkwartier
In het tweede kwartaal start de verbouwing Capadosestraat 9-11. Het voormalige schoolgebouw wordt in het kader van Kleinschalig Opdrachtgeverschap getransformeerd tot kluscomplex met circa twintig klusappartementen.

Binckhorst

Stadsvernieuwing

Begin 2018 is de afronding van de eerste tenders voor de 800 nieuwe woningen en 9.000 m2 aan werkruimtes in de Trekvlietzone. Later in het jaar start de bouw hiervan. Parallel hieraan worden woningen via Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) gerealiseerd. De vernieuwing en vergroening van de buitenruimte komt tot uiting in de opening van het nieuwe park voor het kasteel.

Leidschenveen-Ypenburg

Grondexploitaties

In 2018 wordt de Multiplex-bioscoop nabij station Ypenburg gerealiseerd. In deelplan 20 zullen de eerste kavels worden bebouwd. Deze kavels zijn onderdeel van een project dat vorm kreeg via kleinschalig opdrachtgeverschap.

Medio 2018 wordt het projectdocument voor de ontwikkeling van de kavel ‘Oude Middenweg’ afgerond. Dit is een gemeentelijke kavel, gelegen in de oksel van de Zoetermeerse Rijbaan, Henri Faasdreef. Het ligt tegen het spoor van de Randstadrail aan. Momenteel ligt de kavel braak en is er een tijdelijke vestiging van de ROC Mondriaan.

Stadsvernieuwing
Afhankelijk van de voortgang en uitkomst van de Raad van State-procedure voor het programmaonderdeel detailhandel (Decathlon) kan in 2018 de realisatie van het plan 100% Energie! op de RWS-kavel in het Forepark starten.

Verbonden Partijen
We gaan kort in op de ontwikkelingen van overige verbonden partijen binnen het programma Stadsontwikkeling. Meer informatie wordt gegeven in de paragraaf Verbonden Partijen.

Starterspanden Den Haag
In 2016 is de herstructurering van de BV/CV afgerond. De Starterspanden Den Haag BV/CV focust zich op de transformatie van het De Schilde in een bedrijfsverzamelgebouw voor Stadslandbouw, Duurzaamheid en Innovatie en draagt daarmee bij aan de doelstellingen op het programma stadsontwikkeling. Het project draagt de titel “The New Farm”. In de afgelopen periode is geïnvesteerd in het profiel, de werving van bedrijven en de uitwerking van de verbouwplannen. Het jaar 2018 staat grotendeels in het teken van de uitvoering van de diverse verbouwingswerkzaamheden.

Winkelpanden Den Haag
Conform bestuurlijke besluitvorming is al het vastgoed afgestoten. De Winkelpanden Den Haag BV/CV zal in het 2^e halfjaar van 2017 worden geliquideerd.

Monumentenzorg

Het in het Programma Monumentenzorg 2015 aangekondigde cultuurwaardenonderzoek naar schoolgebouwen wordt in 2018 voltooid. De resultaten zullen worden gepubliceerd en geëxposeerd. Er wordt gestart met een onderzoek naar en inventarisatie van jonge bouwkunst (tijdvak 1965-1990). De Open Monumentendag, Dag van de Haagse Geschiedenis en de Haagse Monumentenprijs worden gecontinueerd. De activiteiten in het kader van het Cultuurmenu worden naar het voortgezet onderwijs uitgebreid. We gaan het thema ‘2018: Europese Jaar van het cultureel erfgoed’ invullen. We gaan ook door met de procedures voor de plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst van een aantal representatieve objecten van het funeraire erfgoed en Indisch erfgoed.

Er wordt bijgedragen aan de inrichting van historische informatiepunten (HIP) in twee wijkbibliotheken en aan de programmering in alle punten. Er wordt een subsidie verleend in het planmatig onderhoud van circa vijfentwintig kerken (rijks- of gemeentelijke monumenten). Particuliere initiatieven op het terrein van de ontsluiting, consolidatie en restauratie van restanten van de Atlantikwall worden gesubsidieerd. De Atlantikwall-Herinneringsroute wordt uitgebreid langs de gehele hoofdweerstandslijn van de ‘vesting’.

In dit programma bestaat het gemeentelijke vastgoedbezit uit 201 panden en 195 gronden. Dit betreft o.a. de Caballerofabriek, objecten uit de voormalige masterplannen en objecten in de Binckhorst. Het beheer van strategisch vastgoed vormt de grootste activiteit van het vastgoedbeheer. Verder wordt vastgoed beheerd dat binnen grondexploitaties en grondbanken valt.
De gemeente kan strategisch gronden en panden aankopen met het oog op toekomstige stedelijke ontwikkeling. Tot het moment dat zulke ontwikkelingen op gang komen, beheert de gemeente dit vastgoed. Als in die periode duidelijk wordt dat dit vastgoed niet langer bijdraagt aan de beleidsdoelstellingen, wordt het weer verkocht. Voor het beheer worden lasten gemaakt, zoals onderhoud en afschrijving. Vastgoed wordt, indien mogelijk, verhuurd. Per saldo worden meer lasten dan baten gerealiseerd. We begroten daarom dat in 2018 € 1,5 mln uit de Reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling wordt onttrokken om lasten voor strategisch vastgoed te dekken.

Voor 2018 verwachten we circa 3.200 aanvragen voor bouwactiviteiten. Het gaat vooral om bouwactiviteiten met een bouwsom tot € 250.000. In 2016 is het tarief voor bouwleges verlaagd. Bouwen in Den Haag wordt daarmee goedkoper en groen bouwen wordt gestimuleerd. Dit is mogelijk omdat de gemeente de afgelopen jaren veel opbrengsten op bouwleges heeft gerealiseerd. Hierdoor kent de voorziening voor bouwleges (bedoeld om jaarlijkse schommelingen op te vangen) een te hoge stand. Bij de legesverordening 2018 wordt als bijlage de kostenonderbouwing leges toegevoegd. Hierin worden een aantal maatregelen voor bijstelling van de bouwleges beschreven:

• Het tarief voor bouwplannen met een bouwsom groter dan € 250.000 daalt met 10% naar 3,36%. Het maximumtarief van bouwleges wordt verlaagd van € 2,5 mln. naar € 1 mln.
• Het tarief voor bouwleges met een bouwsom tot € 250.000 daalt tot 1,5% van de bouwsom (deze verlaging is onderdeel van afspraken het coalitieakkoord 2014-2018).
• Groen bouwen word gestimuleerd. Er wordt een pilot ‘Groene leges’ voor 2018 en 2019 ingesteld. Voor bouwplannen die aan bepaalde duurzaamheidsverseisten voldoen, geldt een (gedeeltelijke) teruggaaf van de leges

Nieuwe wet
De Omgevingswet treedt naar verwachting op 1 juli 2019 in werking. De wet bundelt 26 bestaande wetten op het gebied van bouwen, milieu, water, ruimtelijke ordening en natuur. Met de nieuwe wet zijn het Rijk, de provincie en de gemeente voortaan verplicht een omgevingsvisie te maken waarbij zij rekening houden met de verschillende belangen in een gebied. Ook zal de gemeente één omgevingsplan voor het gemeentelijk grondgebied moeten opstellen. Het doel van de nieuwe wet is dat nieuwe vergunningsaanvragen voortaan integraal worden behandeld. De huidige wetgeving gaat nog van een sectorale aanpak uit. Voor burgers en bedrijven die een project of activiteit willen starten, volgt de wet het beginsel: één loket, één procedure en één vergunning. Om optimaal voorbereid te zijn op de daadwerkelijke invoering van de nieuwe wet is de afgelopen jaren hard gewerkt aan het omgevingsplan Binckhorst. Als pilot is op basis van de Crisis- en Herstelwet geëxperimenteerd met de nieuwe wet. Begin 2018 zal dit omgevingsplan ter vaststelling aan de raad worden voorgelegd.

Een andere nieuwe ontwikkeling is het wetsvoorstel Kwaliteitsborging voor het bouwen. Dit heeft als doel om de consument als opdrachtgever in de bouw een sterkere positie te geven en de bouwkwaliteit te verhogen. Voortaan gebeurt de toets aan bouwtechnische voorschriften door de markt zelf. De gemeente blijft het bevoegd gezag voor het toetsen van de bouwplannen aan het bestemmingsplan, welstand en bouwveiligheid. Ook het toezicht blijft een taak van de gemeente. De consument krijgt zo één aanspreekpunt en de controle op de bouwkwaliteit, is het idee, zal sneller en goedkoper plaatsvinden.

De gemeente is verplicht om voor het gehele grondgebied bestemmingsplannen of beheers verordeningen vast te stellen. Bestemmingsplannen mogen niet ouder zijn dan tien jaar. Is een bestemmingsplan ouder dan tien jaar, dan vervalt voor een gemeente de mogelijkheid om bij een omgevingsvergunning leges te vragen.
Inmiddels is de hele stad (op twee snipperlocaties na) belegd met actuele bestemmingsplannen. De komende tijd gaan we planmatig verder met de actualisering, om al te sterke schommelingen in het aantal plannen per jaar te voorkomen. Ook gaan we starten met de voorbereiding van de komst van het omgevingsplan, als opvolger van het bestemmingsplan. Met het naar verwachting in 2017 vaststellen van het omgevingsplan (bestemmingsplan met verbrede reikwijdte) voor de Binckhorst is in dit kader een belangrijke pilot uitgevoerd.

De gemeente Den Haag heeft circa 71.000 erfpachtrechten in beheer. Minder dan de helft van deze rechten heeft een overeenkomst tegen canonbetaling. In de andere gevallen is de canonverplichting eeuwigdurend afgekocht. In het huidige economische klimaat is bij nieuwe uitgiften in erfpacht het betalen van canon populairder dan het eeuwigdurend afkopen van de canonverplichting. Het betalen van erfpachtcanon is op dit moment aantrekkelijk voor het financieren van de grond. Dit stimuleert de woningbouw, zeker ook bij kavels voor particuliere bouw en kluswoningen. De verwachting is dan ook dat het aantal rechten zal toenemen. Den Haag gaat door met het beleid van heruitgifte van aflopende rechten. In 2018 expireren contracten van 25 rechten van erfpacht, vooral in Zichtenburg. De erfpachters van deze rechten zullen in het najaar van 2018 een eindaanbieding voor heruitgifte van de gemeente Den Haag ontvangen. Op basis van de ervaringscijfers zullen de meeste erfpachters bij heruitgifte voor canonbetaling kiezen. Daarnaast krijgen 2.162 rechten te maken met een herziening van de canon. Op dit moment betalen deze erfpachters in het algemeen 3,30% canon over de huidige grondwaarde. Gezien de lage rente zal dit percentage naar verwachting dalen en zullen de erfpachters na de canonherziening fors minder betalen. Den Haag gaat door met het bestaande beleid voor verkoop ‘bloot eigendom’. In 2018 verwachten we ongeveer zestig verkopen.

In 2018 gaan we door met het ontwikkelen van de wettelijk verplichte basis- en kernregistraties. Er wordt naar verwachting invulling gegeven aan de Wet Basisregistratie Ondergrond (BRO) waarmee ook gegevens over de ondergrond worden gedigitaliseerd, gestandaardiseerd, geharmoniseerd en publiek beschikbaar (open data) gesteld. De Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) worden verder geïntegreerd. Zo houdt de gemeente de eigen fysiek-ruimtelijke gegevens op orde.

In 2018 bouwen we geo-dienstverlening zoals WebGIS, geo-accountmanagement, digitale stadsmaquette (3D-topografie) en open data verder uit. Daarmee dragen we bij aan de ontwikkelingen rond de Omgevingswet, zoals onder andere de visualisering van het omgevingsplan. In dat kader wordt ook verder ontwikkeld aan 3D-topografie (digitale stadsmaquette). Het inwinnen, bijhouden en ontsluiten van 3D-gegevens maken steeds meer onderdeel uit van de reguliere bedrijfsvoering. De komende jaren zal de open data beheerunit met andere overheden en externe partijen nauwer samenwerken vanuit de gemeentelijke ambitie ‘open, tenzij’. Hiermee wil de gemeente Den Haag onder andere bijdragen aan een gemeenschappelijke datavoorziening en betere bruikbaarheid van de open data in onderzoeken en toepassingen.

We begroten dat in 2018 € 132 mln. lasten worden gerealiseerd. Veel activiteiten op dit programma hebben een projectmatig karakter, daardoor is het gebruikelijk dat lasten en baten per jaar flink kunnen verschillen. Het volume van het programma neemt jaarlijks af. Dat hangt grotendeels samen met grondexploitaties. De activiteiten op lopende grondexploitaties nemen de komende jaren in volume af en daarnaast zijn de grondexploitaties die de komende jaren nog vastgesteld en uitgevoerd gaan worden, nog niet in deze begroting zichtbaar. De middelen die beschikbaar zijn gesteld door de coalitie, zoals middelen voor goede en betaalbare woningen en de zeezeilhaven, zijn al grotendeels tot besteding gekomen en komen uiterlijk in 2018 tot besteding. In deze begroting zijn middelen zichtbaar die bij de REIS beschikbaar worden gesteld voor het Bernhard viaduct.

De lasten in dit programma hebben grotendeels betrekking op de activiteiten bouwgrondexploitaties en stadsvernieuwing. Hiertoe behoren het zelf bouwrijp maken en uitgeven van locaties (grondexploitaties). Onder stadsvernieuwing valt het ondersteunen van initiatieven van derden voor het realiseren van onder meer woningen en bedrijven. De ondersteuning kan bijvoorbeeld plaatsvinden door inzet van mensen, doen van fysieke ingrepen of bijdragen aan een ontwikkeling. Het toezicht op omgevingsvergunningen is een andere activiteit waar relatief veel middelen bij betrokken zijn. De andere activiteiten zijn kleiner in omvang, maar niet minder belangrijk. Deze worden op de volgende bladzijden nader toegelicht.
De grootste batenpost op dit programma is bouwgrondexploitatie. We begroten in 2018 ongeveer € 50 mln. opbrengsten uit de verkoop van gronden voor woningbouw, bedrijven en andere activiteiten. Ongeveer 18% van de dekking op het programma is afkomstig uit algemene middelen en 12% van de baten betreft de inzet van beschikbare reserves op dit programma om activiteiten te kunnen betalen waarvoor gespaard is. Baten uit erfpacht en bouwleges vormen andere grote posten. De overige baten hebben voor een groot deel betrekking op de verhuur van vastgoed.

Verloop Financiële overzichten